Waarom ik geen theïstisch evolutionist ben
In de discussie over schepping en evolutie wordt nogal eens met oneliners gewerkt, die geen recht doen aan de complexiteit van de discussie. Mijn bijdrage op de studiedag op 22 september (zie het vorige blog) leverde me verschillende heel positieve reacties op, maar ook wel een aantal vragen. Ik voel het als mijn verantwoordelijkheid om duidelijk te maken wat ik bedoel. Daarom een paar dingen als toelichting.
Al snel wordt er gedacht in termen van: ben je creationist of evolutionist? Maar dat is te simpel, hoe graag sommige mensen ook direct vaststellen dat iemand ‘om’ is als hij niet meteen het creationisme onderschrijft. Alsof de enige twee alternatieven zijn: een creationistische overtuiging of een evolutie-overtuiging. Maar wie gelooft dat God de wereld heeft geschapen, is daarmee nog geen creationist. Een creationist is iemand die meent dat Gods Schepper-zijn natuurwetenschappelijk is aan te tonen of op zijn minst plausibel is te maken. Daarmee ga je veel verder dan christelijke geloofsbelijdenissen uit de Vroege Kerk of de Reformatie. Ik ben om theologische redenen niet voor creationisme: Gods werk laat zich niet zomaar met natuurlijke middelen aantonen en – belangrijker nog – de Bijbel is ons niet gegeven als een soort puzzelboek of een handleiding voor biologie of natuurkunde. In de Bijbel gaat de belijdenis van God de Schepper allereerst over de wereld waarin wij ons nu bevinden: dit is de dag die de Heere gemaakt heeft. Kennis van de Schepper is in de belijdenis bloedwarm en persoonlijk. Ik ben dus geen creationist.
Ben ik dan een theïstisch evolutionist? Ook niet. En wel om twee redenen. Ik ben geen evolutionist, omdat die term veronderstelt dat ik bekwaam zou zijn om te bepalen welke natuurwetenschappelijke theorie leidend zou moeten zijn. Maar ik ben helemaal geen natuurwetenschapper, en ik houd me liever bij mijn leest, de theologie. Wél zie ik dat de overgrote meerderheid van natuurwetenschappers de evolutietheorie aanvaardt (of een versie daarvan). Dat geldt ook voor de grote meerderheid van christen-natuurwetenschappers. Als theoloog matig ik me niet aan dat ik beter dan de natuurwetenschapper weet hoe hij zijn vak moet doen. Wel kan ik vragen stellen bij de plausibiliteit van onderdelen van de evolutietheorie. Met Gijsbert van den Brink denk ik dan ook dat de eerste laag van evolutietheorie (deep time) vele malen sterker staat dan de gedachte dat natuurlijke selectie het belangrijkste drijvende principe is (de derde laag). Maar goed: ik zie onder ogen dat er kennelijk een consensus in de natuurwetenschap bestaat rondom evolutie en ik aanvaard dat dit een belangrijke achtergrondtheorie is voor veel wetenschap.
Maar net zoals ik me bij mijn leest houd, verwacht ik dat ook van een natuurwetenschapper. Dat betekent dat ik er tegen wil waken dat evolutionisme als naturalistische ideologie het denken gaat beheersen en reductionistisch gaat werken. Dan wordt er gedaan alsof menselijk leven alleen uit natuurlijke oorzaken te verklaren is, en dat is een misvatting die tekort doet aan de aard van het menselijk leven zelf. Wij zijn niet alleen maar ons brein, of alleen maar onze natuurlijke driften. Zie mijn vorige blog: de waarheid over de mens is niet langs natuurwetenschappelijke weg vast te stellen.
De tweede reden waarom ik geen theïstisch evolutionist ben, kan een beetje vreemd klinken: ik beschouw mezelf ook niet als theïst. Hoezo, geloof ik soms niet in God? Jawel, maar niet in ‘een’ god. Theïsme is de overtuiging dat er een god bestaat, maar het is in principe nog een open vraag welke god het betreft. In die zin is het de keerzijde van het atheïsme (en dat is deel van het probleem). Ik geloof dat Jezus Christus de Zoon van God is: God heeft zich in Hem geopenbaard. Dat verschilt fundamenteel van de intellectuele overtuiging dat er een god bestaat: het gaat om een belijdenis die meer is dan een statement, en om een overtuiging die berust op openbaring. De vergelijking gaat niet helemaal op, maar als we een bruidegom en bruid innig gelukkig naar elkaar zien kijken, sla je de plank ook mis als je zegt dat deze twee mensen kennelijk heteroseksueel zijn. Je kunt dat statement verdedigen, er zit wat in, maar als je de bruidegom met je conclusie confronteert, zal hij je vertellen dat je er nog niks van hebt begrepen.
Ben ik het met het boek van Gijsbert van den Brink eens? Ja en nee. Ja, omdat ik vind dat aanvaarding van de evolutietheorie als een valide theorie niet uitsluit dat je orthodox christelijk bent. Van den Brink heeft een typisch gereformeerde poging ondernomen om de theologische kosten te bepalen van de evolutietheorie. Je kunt de resultaten van die poging betwisten (en dat heb ik op twee fundamentele punten ook gedaan), maar de toonzetting van sommige reacties op het boek vond ik unfair. Van den Brink heeft wat mij betreft integer en diepzinnig nagedacht over grote vragen.
Toch ook: nee, ik ben het niet met Van den Brink eens (zie ook mijn vorige blog). Het belangrijkste methodische punt is dat ik vind dat we niet het natuurwetenschappelijke beeld van wereld en geschiedenis het speelveld moeten laten bepalen. Ik neem het dus op voor het eigen recht van een theologisch en gelovig perspectief (zoals Van den Brink zelf eerder ook deed in zijn boek Een publieke zaak, uit 2004). Dat betekent dat de zondeval de grens van ons kennen is, zoals ook het eschaton (het einde) de grens van ons kennen is: onze kennis van de geschiedenis, waar wij altijd vanuit ons eigen standpunt naar kijken, reikt niet verder dan dat. Ik ga dus niet proberen de zondeval te dateren of de historische Adam in te tekenen in de evolutionaire geschiedenis. Dat lukt namelijk niet. Daarmee doel ik niet alleen op de grote theologische problemen die Van den Brinks benadering oproept (mijn eerste kritiekpunt in het vorige blog), maar ook op het principiële afstappen van een theologische visie op de geschiedenis. Paulus wijst een betere lijn in Romeinen 5, als hij Adam niet dateert, maar relateert aan Christus.
(Ik zie wel in dat dit de vraag oproept, hoe we dan Genesis 1–11 moeten lezen. Maar dat lukt helaas niet in de lengte van een blog. Wie weet komt er nog eens een boekje).
Weer een geweldig artikel. Ik hoop dat veel theologen en natuurwetenschappers dit zullen lezen, nee, aandachtig zullen bestuderen. Het is het meer dan waard
Dank voor je aanvulling Arnold, dit geeft voor de amateur christen wat meer beeld en geluid bij je vorige blog ??
Dag dominee,
Wat bedoelt u dat de eerste laag van evolutie ( deep time) vele malen sterker staat…………?
(Ik heb het boek van Dr. van den Brink n.l. niet).
Vr.gr.
Dries van Driel
Dordrecht
[email protected]
Eigenlijk zou u toch het beste wél dat boek kunnen inzien. V.d. Brink onderscheidt drie lagen in de evolutietheorie: (1) de grote ouderdom van het universum; (2) de gemeenschappelijke afstamming van de mens met bijvoorbeeld de apen; (3) natuurlijke selectie als belangrijkste criterium. 1 is meer bewezen dan 2, 2 meer dan 3, volgens Van den Brink, en dat lijkt mij een terechte inschatting.
Ik vind dit een waardevolle bijdrage, zeker ook waar je niet het pad van creationisme op wilt. En dat je je bij je leest houdt. Belangrijk vind ik dat we onze studerende jongeren geen slecht geweten aanpraten. Ik heb dat proberen uit te werken op http://www.smouter.net/docs/schevolutie.htm
Dank!
Arnold,
Ik ben erg blij met je duidelijke postionering van de evolutie’leer’ als naturalistische ideologie. Zoiets als Das Kapital dus. Vanavond bij Kunst en kitsch op tv zei een Belgische communist het nog: ik zie zo de ontwikkelingen plaatsvinden…….Marx krijgt echt nog wel gelijk, klonk het onuitgesproken.
Ik ben ook blij met je referentie aan de lijn Adam-Jezus, zoals Paulus die trekt. Toch weet ik nog steeds niet écht wat je nou precies bedoelt. Ik blijf, ook bij anderen, met het gevoel zitten dat we vd Brink zo knap vinden en zo vooraanstaand theoloog dat we hem niet fundamenteel mogen bestrijden.
Mijn vraag, als eenvoudige christen, is of we niet de verkeerde benadering kiezen.
Ik ga het proberen:
1. Geloven we in God de Vader, de Almachtige, de schepper van hemel en aarde? … en God zei….en het was.
2. Is de spreker op Sinaï diezelfde god? God dus? En heeft Hij het sabbatsgebod geformuleerd? …want in zes dagen…..
3. Is Johannes 1 een door diezelfde God gegeven waarheid?….en zonder hetzelve is niets gemaakt, dat gemaakt is….
Als we deze vragen met ja beantwoorden, ligt het dan niet veel meer op de weg van de theoloog om de vraag andersom te stellen en te beantwoorden? Poging: Hoe kan ik uitleggen dat er heel sterke aanwijzingen voor een miljarden-jaren ontstaansproces zijn, gegeven het feit dat God de Almachtige, de Schepper van hemel en van aarde is?
Mag dit dan de vraag van jouw boekje worden?
Waarschijnlijk is dat scholastiek, maar dat is dan misschien wel de uiteindelijke realisatie van de dwaasheid van het Evangelie: Redeneren vanuit God en Zijn Woord (dat in den beginne was). Zóveel goeds heeft de Verlichting ons toch niet gebracht?
Het verschil tussen Marx’ _Das Kapital_ en evolutietheorie ligt ‘m in het idealistische versus het empirische karakter van de wetenschap. Eens dat er al snel ideologie meekomt in evolutionair denken. Het goede van V.d. Brinks boek vind ik, dat hij nu juist alleen naar de ‘steviger’ onderdelen van evolutietheorie kijkt en daarvan de rekening opmaakt. Het is niet zo (althans bij mij niet, en ik kan het me bij collega’s ook niet voorstellen) dat V.d. Brink met fluwelen handschoen zou worden aangepakt omdat hij een bekwaam theoloog is. Juist bekwame theologen kunnen een stootje hebben en juist tegenspraak brengt de theologie verder.
Eigenlijk zou het – inmiddels al fameuze – boekje over Gen. 1-11 dus ook nog een pendant moeten krijgen met de vragen die jij stelt. Nog even en we hebben een boekenserie 😉
Dominee, ik heb wel het gefundeerde boek van Dr.M.J.Paul me aangeschaft die op de grote gevaren van evolutie wijst en dat het beslist niet te combineren is met het Bijbels getuigenis. Ook heb ik 2 keer de zeer gefundeerde lezing van dr. M. Klaassen beluisterd via http://www.rd.nl, gehouden bij de presentatie van het boek van Dr. Paul. Stond trouwens ook afgedrukt in het RD. Waar hij verschillende Bijbelgetrouwe natuurkundigen citeert die zo duidelijk de onmogelijkheid van (theistische) evolutie afwijzen op Bijbelse gronden. En dat dit geheel strijdig is met het Bijbelse getuigenis. Gaan wij met de mening van Dr. van den Brink (ook al is zijn intentie goed) niet veel te soft om, en zien wij niet de grote gevaren van dit standpunt. Door de evolutie en ook de Schriftkritiek zijn vele kerken geheel ten gronde gegaan en heeft de Heilige Geest Zich terug getrokken. Vriendelijke groet,
Dries van Driel.
Beste Arnold
Met alle respect, maar de definities die je beschrijft voor creationisten evolutionist zijn te beperkt. Zo zouden alleen natuurwetenschappers creationist of evolutionist kunnen zijn. En dan nog alleen vanwege hun wetenschappelijk inzichten.
De meer gebruikelijke definities zijn dat het gaat om overtuigingen, zonder dat dat de overtuigden daar noodzakelijkerwijs veel natuurwetenschappelijk bewijs voor hebben. In die zin waren bijvoorbeeld Mozes en Paulus ook creationist en veel kerkvaders ook. En veel atheïsten zijn evolutionist, zonder veel te weten van grondig wetenschappelijk bewijs voor hun visie.
Dat er kennelijk een consensus in de natuurwetenschap bestaat rondom evolutie ben ik niet met je eens. In de eerste plaats zijn er nogal wat natuurwetenschappers, die wetenschappelijk bezwaar hebben tegen het Darwinisme (zie bijvoorbeeld https://dissentfromdarwin.org/). Er zijn ook veel bezwaarden tegen de Big Bang theorie (zie http://blog.lege.net/cosmology/cosmologystatement_org.html). En niet onbelangrijk: afwijkende meningen in de wetenschap worden amper getolereerd, waardoor veel bezwaarden zich niet in het openbaar durven te uiten (zie http://www.ptep-online.com/2006/PP-06-01.PDF).
Maar ik ben blij dat je niet probeert om de historische Adam in te tekenen in de evolutionaire geschiedenis. Dat zou immers problemen geven met veel gedeelten uit de Bijbel.